مقدمه

مالیات یک اصطلاح اقتصادی است که به موجب آن، یک مقام مالیاتی (معمولاً دولت) تعهدات مالی را بر شهروندان یا ساکنان خود وضع می کند. در واقع مالیات نوعی خراج است که دولت برای تامین هزینه های عمومی خود (امنیتی، آموزشی و غیره) از شهروندان جامعه اخذ می کند. جمع آوری مالیات که طی هزاران سال در تمدن های مختلف مرسوم بوده و یکی از مهم ترین منابع درآمد دولت است. اگرچه مالیات می تواند یک اسم یا فعل باشد، اما معمولاً به عنوان یک عمل تعریف می شود و درآمد حاصل از آن را معمولاً “مالیات” می گویند. در مقاله انواع مالیات ها می خواهیم این مفهوم را برای شما توضیح دهیم.

تعریف مالیات چیست؟

دولت ها برای ارائه خدمات خود نیاز به منبع تامین مالی برای این خدمات دارند و می توان گفت که مناسب ترین منبع تامین مالی برای این هزینه ها مالیات است. اگرچه راه های دیگری نیز برای تامین مالی دولت وجود دارد، مانند فروش مواد اولیه کشور، مالیات روشی موثر با اثرات بلند مدت تلقی می شود. زیرا یکی از اثرات منفی سایر روش های تامین مالی مورد نیاز دولت رانتی شدن ساختار دولت است که علاوه بر ایجاد فساد مالی در آن دولت، موجب تضعیف نظام مالیاتی و بی ثباتی نظام سیاسی و اجتماعی آن می شود.

لازم به ذکر است که میزان درآمد مالیاتی به پتانسیل مالیاتی هر کشور و توانایی دولت آن در جمع آوری مالیات بستگی دارد. بنابراین مالیات را می توان یکی از ارکان مهم هر نظام اقتصادی دانست. با توجه به گسترش و تنوع فعالیت های اقتصادی و افزایش نقش دولت ها در توسعه خدمات عمومی و تامین اجتماعی، پرداخت و پرداخت مالیات به موضوعی مهم و تاثیرگذار برای دولت تبدیل شده است.

با توجه به مطالب بیان شده می توانیم این سوال که مالیات چیست را اینگونه پاسخ داد: مالیات نوعی هزینه اجتماعی است که مردم یک کشور، باید بابت سود منابع و امکانات آن بپردازند.

در واقع مالیات بخشی از درآمد یا سود حاصل از فعالیت های اقتصادی جامعه را به دولت منتقل می کند، زیرا ابزار و امکانات کسب درآمد توسط دولت تامین می شود. میزان مالیات توسط قانون و دولت تعیین می‌شود و براساس اطلاعات و افشاگری‌های مشخصی است که نمی‌توان آن را به عنوان مبلغ ثابت به عنوان مالیات بیان کرد. بر این اساس مالیات با توجه به توان مالی مؤدی به گونه ای تعیین می شود که منجر به ورشکستگی شرکت ها و ایجاد مشکل برای اشخاص حقیقی و حقوقی نشود.

مبلغی که یک فرد یا شرکت باید به عنوان مالیات در زمان تصویب قانون پرداخت کند، نرخ مالیات نامیده می شود. اگر نظام مالیاتی کشور کارآمد باشد، نرخ مالیات اقشار پردرآمد بیشتر از نرخ مالیات اقشار کم درآمد خواهد بود.

تاریخچه مالیات در ایران

یکی از قدیمی ترین اسناد مربوط به اخذ مالیات، محتویات الواح سومری است. در وقایع دوران منوچهر پیشدادی به وضع مالیات بر مخارج سربازان اشاره شده است. کیقباد، سرسلسله کیانیان ، اولین کسی بود که مالیات را به شکل قانونی و با نرخ معین (10% درآمد) جمع آوری کرد. اگرچه اطلاعات دقیقی از نحوه و میزان مالیات در دوره مادها در دست نیست، اما مسلماً منقرض شدن مادها به دلیل میزان مالیاتی است که آنها وضع می کردند. با تشکیل پادشاهی هخامنشی و گسترش مرزهای جغرافیایی ایران از مصر تا هند، ادارات و سازمان های منظمی برای دریافت مالیات و امور مالی ایران تشکیل شد. هرودوت اشاره کرد که داریوش اول ایران را به بیست ناحیه مالیاتی تقسیم کرد و به همراه هر فرماندار یک مأمور مالیات به هر ساتراپی فرستاد. در همان زمان تمام اموال کشاورزی ایران مورد بازرسی قرار گرفت و مراجع قضایی برای محاسبه مالیات تشکیل شد. سهم هر شهردار برای هزینه های محلی کنار گذاشته شد و مهمتر از آن، مالیات دهندگان حق اعتراض به میزان مالیات دریافتی را داشتند. گفته می شود که مالیات پولی که توسط دولت مرکزی در آن زمان وضع شده بود، بالغ بر 12480 تالان بابلی (حدود 24 میلیون دلار امروز) بود. این مبلغ به سهم ساتراپی های محلی و مالیات جنسی اضافه شد. مجموع طلاهای موجود در خزانه های دو شهر شوش و تخت جمشید در زمان حمله اسکندر به ایران یک میلیارد و هشتصد میلیون فرانک طلا تخمین زده می شود.

در دوره اشکانی، سیستم معمول هخامنشی در اخذ مالیات از بین رفت و مالیات ها توسط هر استان در یک زمان جمع آوری می شد. یکی از اتفاقات این دوره ایجاد گمرک و اخذ عوارض در مرزها بود. در زمان ساسانیان اخذ مالیات شکل کامل تری به خود گرفت و سه نوع مالیات بر زمین، سرشماری و مالیات سرانه اخذ شد. پس از حکومت اعراب در ایران، در زمان حجاج بن یوسف تقفی، اداره مالیات از فارسی به عربی روی آورد. در دوره سلجوقیان به دستور امیدالملک کندری وزیر طغرل این دفاتر به فارسی برگردانده شد. در دوره صفویه درآمدهای تجارت خارجی و عوارض گمرکی به مالیات ها اضافه شد و در دوره افشار گسترش بیشتری یافت. در زمان قاجاریه به دلیل جنگ ها، مسافرت ها و ضعف شاهان، اوضاع مالی ایران دچار تزلزل شد. در زمان امیرکبیر، وزارت دارایی تشکیل شد و به رهبری او گام های مفیدی در جهت بهبود وضعیت اقتصادی ایران برداشته شد و قوانین جدیدی برای جمع آوری، نگهداری و مصرف ثروت در بیت المال وضع شد. قبل از مشروطیت و نبود مجلس، شاه تمام درآمدها و دریافتی های ایران را در اختیار داشت و تمام هزینه ها به دستور و تأیید شخصی او انجام می شد. به طور معمول، پادشاه شخصی به نام «وزیر دارایی» را برای تنظیم بودجه ایران منصوب می‌کرد. وزیر دارایی معمولا مستوفی الممالک نامیده می شد. وزارت خزانه داری یک اداره داخلی داشت، مانند دفتر وزارت استیفا که شامل وزیر و فرمانداران ایالتی می شد. این مستوفیان چند کارمند داشتند که میرزا قلم‌دان نام داشت. ضمناً وصول بدهی و محاسبه بدهی های تمامی استان ها بر عهده وزیر محاسبات بوده و وزیر دارایی نیز مسئولیت عملکرد بانک مرکزی فعلی را بر عهده داشته است.

با پیروزی انقلاب مشروطه در سال 1285، اولین کابینه عدلیه تشکیل شد و ناصرالملک اولین وزیر دارایی شد که از مجلس شورای ملی رأی اعتماد گرفت. او به همین ترتیب به کار خود ادامه داد و به دستور او محل فعلی رادیو تهران که گمرک در آن قرار داشت به وزارت دارایی منتقل شد. در سال 1368 هفت اداره خزانه داری تصویب و تشکیل شد. در سال 1373 خزانه داری به 9 اداره تقسیم شد و ادارات اصلی آن زمان عبارت بودند از: خزانه داری، گمرک، اجرای احکام مالیاتی، دادگاه های مالی، حواله ها، کمیسیون تنظیم مقررات پرسنل و تدارکات و هیأت مستشاری عالی دادگاه های اداری. پس از مدتی محل وزارت دارایی به پارک اتابک منتقل شد که اکنون سفارت روسیه در تهران در آن قرار دارد. با شروع سلطنت رضاشاه از قرن سیزدهم میلادی و با ورود مستشاران و مشاوران اقتصادی آمریکایی مانند مورگان شوستر و آرتور میلسپاگ، تغییرات زیادی در اداره امور مالیاتی ایران به وجود آمد از جمله این که سازمان به دو بخش مالی و اقتصادی تقسیم شد و به این ترتیب دو معاون و هفت مدیر در اداره آن نقش داشتند.

آرتور میلسپو معتقد بود که ایرانیان نباید به پرداخت مالیات و بوروکراسی پیچیده ایرانی عادت کنند. از رشوه، پارتی و نصیحت (اعمال نفوذ) گرفته تا تنبلی کارمندان، بی توجهی به مشتریان، بی احتیاطی و انجام کارها امروز یا فردا راه به جایی نمی برد و نظام استخدامی دولتی تغییر نمی کند، مشکلات ایران حل نمی شود و برای حل این مشکل که ریشه در حکومت مغول دارد، انقلاب اداری لازم است و این انقلاب باید به سازمان مالیاتی در ایران توجه کند. وزارت مالیه در سال 1319 به وزارت دارایی تغییر نام داد. در سال 1329 وزارت دارایی با کاهش ادارات، به تصویب رسید و ساختمان جدید آن در سال 1318 (در محل خیابان داور) آغاز شد و در سال 1338 به مرحله اجرا درآمد. در سال 1353 مجلس شورای ملی قانون تشکیل وزارت اقتصاد و دارایی را در 6 ماده به تصویب مجلس شورای ملی رساند.

بر اساس ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ارتقای کارایی نظام مالیاتی و رفع موانع سازمانی موجود و تمرکز کلیه امور مربوط به وصول مالیات در یک واحد. سازمان، 4. شهریور 1359. د. سازمان امور اداری. قانون مالیات های کشور و مفاد اجرایی بند الف ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه به تصویب هیأت وزیران رسید و بدین ترتیب سازمان امور مالیاتی کشور به عنوان یک نهاد عمومی زیر نظر وزارت اقتصاد و دارایی تشکیل شد. . با ایجاد این سازمان کلیه اختیارات، وظایف، نیروی انسانی، امکانات و تجهیزات موجود در وزارت اقتصاد و دارایی در سمت معاونت امور مالیاتی و ادارات و ادارات مالیاتی به این سازمان واگذار شد. ساختار سازمانی این سازمان در اوایل سال 1380 به تصویب سازمان مدیریت و برنامه ریزی در ستاد سازمان و سازمان امور مالیاتی استان رسید. همزمان قانون مالیات های مستقیم اصلاح شد.

براساس ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ارتقای کارایی نظام مالیاتی و رفع موانع سازمانی موجود و تمرکز کلیه امور مربوط به وصول مالیات در یک سازمان واحد ، در 4 شهریور 1380، تشکیلات سازمان امور مالیاتی کشور و مفاد اجرایی بند الف ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه به تصویب هیأت وزیران رسید و بدین ترتیب سازمان امور مالیاتی کشور به عنوان یک نهاد عمومی زیر نظر وزارت اقتصاد و دارایی تشکیل شد. با ایجاد این سازمان کلیه اختیارات، وظایف، نیروی انسانی، امکانات و تجهیزات موجود در وزارت اقتصاد و دارایی در سمت معاونت امور مالیاتی،  بخش و حوزه های مالیاتی به این سازمان واگذار شد. ساختار تشکیلاتی این سازمان در بخش ستاد سازمان در اوایل سال 1381 و تشکیلات ادارات کل امور مالیاتی استان‌ها به تأیید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی رسید و همزمان، قانون مالیات‌های مستقیم نیز اصلاح شد.

اشخاص مشمول مالیات

حال که به این سوال پاسخ دادیم که مالیات چیست و به چه معناست، بهتر است بدانیم چه کسانی مشمول مالیات هستند. اشاره کردیم که به نوعی همه افراد جامعه درگیر بحث مالیات هستند. مثلاً در بحث مالیات بر ارزش افزوده، همه افراد جامعه به نوعی درگیر آن هستند.

علاوه بر این، دستمزد و حقوق کارمندان در بخش خصوصی و در بخش دولتی معمولا مشمول مالیات است. البته در این صورت هر سال سقف حقوق کمتری در نظر گرفته می شود. با این حال، قانون مالیات های مستقیم که در سال 1394 تصویب شد، مشخص می کند که چندین گروه باید مشمول پرداخت مالیات شوند.

ماده 1: این قانون چند گروه را مشمول مالیات می داند و در عوض گروه خاصی را مستثنی می کند. طبق این ماده قانون، گروه‌های زیر مشمول مالیات می‌شوند:

1. کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم.
2.  هر شخص حقیقی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.
3. هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند.
4. هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.
5. هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌نماید و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمکهای فنی و یا واگذاری فیلمهای سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگری عاید آنها میگردد) از ایران تحصیل می‌کند.

همین ماده قانون، سازمان‌ها و گروه‌های خاصی اعم از شهرداری‌ها و شهرستان‌ها، وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و مؤسساتی را که بودجه آن ها توسط دولت تأمین می‌شود، معاف شده است.

معافیت مالیاتی

همانطور که در تعریف مالیات چیست؟ مشخص شد که این مالیات برای حفاظت از منابع مالی دولت و اجازه به مردم یک کشور برای استفاده از منابع و امکانات داخلی آن برای افزایش سرمایه تعریف شده است. حال، در شرایط خاص و مطابق با سیاست صاحبان قدرت برای حمایت از مردم این کشور، برخی افراد می توانند به طور موقت از پرداخت مالیات محروم شوند و این محرومیت به عنوان معافیت مالیاتی شناخته می شود.

قانون مالیات موارد خاصی را برای معافیت مالیاتی در نظر گرفته است زیرا اگر گروه های مشمول معافیت مالیاتی زیاد باشند دولت با کسری منابع مواجه می شود. برای جبران کسری درآمدهای مالیاتی، دولت باید نرخ مالیات سایر گروه ها را افزایش دهد که این امر فشار مالیاتی را بر سایر گروه های مشمول مالیات افزایش می دهد.

عواقب عدم پرداخت مالیات و فرار مالیاتی چیست؟

اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول مالیات طبق قانون مکلفند در مهلت مقرر به تعهدات مالیاتی خود طبق قانون عمل کنند. این افراد در صورت تخلف از این قوانین مکلف به پرداخت جریمه مالیاتی هستند.

مواد 200 و 199 قانون مالیات های مستقیم مربوط به فرار مالیاتی و جرایم مربوط به آن است. از جمله می توان به پرداخت جریمه 20 درصدی مالیات پرداخت نشده و برخی موارد دیگر اشاره کرد.

انواع مالیات در ایران و چگونه طبقه بندی آن

طبقه بندی و دسته بندی انواع مالیات به درک بهتر انواع مالیات های فردی و تعهدات ما کمک می کند که در زیر به آن ها اشاره می کنیم. به طور کلی ما در ایران دو نوع مالیات داریم که هر کدام به چند بخش دیگر تقسیم می شوند. اما قبل از آن بهتر است سابقه قوانین مالیاتی مستقیم در ایران را بررسی کنیم.

اولین قانون مالیاتی مدون در تاریخ 21/12/1345 در کشورمان به تصویب رسید که پس از انقلاب در سه نوبت در تاریخ های 3/12/1366، 27/11/1380 و 31/4/1394 مورد بررسی و اصلاح قرار گرفت. هم چنین در سال 1400 و سال 1401 نیز شاهد  تغییراتی مهم در این مصوبه شورای اسلامی باشیم.

به طور کلی، تغییرات جزئی در انواع مختلف مالیات ها در طول زمان رخ می دهد و مودیان مالیاتی را ملزم می کند تا از نسخه های به روز نرم افزار حسابداری و مالی استفاده کنند و در عین حال با آخرین تغییرات قانونی همگام باشند.

چرا موسسه ثبت بهارستان را انتخاب کنیم ؟